Κριτική προσέγγιση της ποίησης του Αθάνα

Το έργο του Αθάνα, από την «Ανθολογία», Θανάσης Παπαθανασόπουλος

 

Γ. ’Αθάνας- φιλολογικό ψευδώνυμο τού ποιητή Γεωργίου Άθανασιάδη Νόβα. Γεννήθηκε στη Ναύπακτο τό 1893 καί πέθανε στην ίδια πόλη τό 1987. Σπούδασε νομικά στην ’Αθή­να καί εργάστηκε επί 25 χρόνια ώς δημοσιογράφος στις εφη­μερίδες «Άκρόπολις», «Πολιτεία», «’Αθηναϊκή» καί «Νέος Κόσμος».

Τό 1926 εκλέχτηκε βουλευτής Αίτωλ/νίας μέ τό Κόμμα τών Έλευθεροφρόνων τού ’Ιωάννη Μεταξά, καί από τό 1932 ώς τό 1964 συνέχισε νά εκλέγεται διαδοχικά μέ τό Προο­δευτικό Κόμμα τού Γ. Καφαντάρη, μέ τό Κόμμα τών Φιλε­λευθέρων καί μέ τήν Ένωση Κέντρου. Κατά τή διάρκεια τής πολιτικής του σταδιοδρομίας διετέλεσε αντιπρόεδρος τής Βουλής (1936), Υπουργός ’Εσωτερικών (1945), Παιδείας (1945-1946, 1950), Υφυπουργός παρά τώ Πρωθυπουργό) (1951), Υπουργός Βιομηχανίας (1951) καί Προεδρίας τής Κυβερνήσεως (1963-1964). Ώς Πρόεδρος τής Βουλής (1964-1965) διορίστηκε Πρωθυπουργός στίς 15 ’Ιουλίου 1965, άλλά λίγες μέρες αργότερα ή Βουλή καταψήφισε τήν Κυβέρνησή του. Τέλος, διετέλεσε αντιπρόεδρος στό δεύτερο, μετά τήν καταψήφιση τής Κυβέρνησής του, βασιλικό κυβερ­νητικό σχήμα πού είχε Πρωθυπουργό τόν Στέφανο Στεφανόπουλο (1965-1966).

Παράλληλα, από πολύ νέος, ασχολήθηκε μέ τή λογοτε­χνία καί τό 1955 εκλέχτηκε ακαδημαϊκός. ’Ασχολήθηκε μέ τη διηγηματογραφία, τό φιλολογικό και ιστορικό μελέτημα καί κυρίως μέ την ποίηση. Στό χώρο τής πεζογραφίας δημοσίευσε τό 1918 τό ηθογραφικό αφήγημα «Τό πράσινο καπέλο». Τό 1925 δημοσιεύτηκε ή συλλογή διηγημάτων «Δέκα ’Έρωτες». Τό 1932 εμφανίζεται ή νέα συλλογή διηγημάτων «Απλοϊκές φυχές». Ή τελευταία συλλογή διηγημάτων «Βαθιές ρίζες» δη­μοσιεύεται τό 1956. Τά τρία πρώτα από τά παραπάνω βι­βλία δημοσιεύτηκαν από τίς εκδόσεις «I. Σιδέρη» καί τό τε­λευταίο άπό τήν «Εστία».

Τά φιλολογικά καί τά ιστορικά του μελετήματα τυπώθη­καν σέ δύο τόμους τό 1998 μέ τή φιλολογική επιμέλεια εκεί­νου πού προλογίζει καί τό ανθολόγιο τούτο.

΄Ομως ό Γ. Αθάνας υπήρξε κυρίως ποιητής καί τό δημο­σιευμένο λυρικό του έργο καλύπτει 16, πολυσέλιδους κυρίως, τόμους. Αυτοί είναι:

• Πρωινό Ξεκίνημα (1919).
• ’Αγάπη στόν Έπαχτο (1922).
• Καιρός Πολέμου (1924).
• Ειρμός (1929).
• Δροσεροί Καϋμοί (1938).
• Τραγούδια τών Βουνών, α’ σειρά (1953).
• Ευδοκία (1955).
• Τίμια Δώρα (1969).
• Δοκίμια (μέ τό φευδώνυμο ’Ανώνυμος – 1971).
• ’Αστέγνωτο δάκρυ (θρηνητική συλλογή γιά τό θάνατο τού αδελφού του θεατρικού κριτικού Θεμιστοκλή Αθανασιάδη Νό­βα – 1971).
• Αίνος καί Θρήνος (Γιά τά 50 χρόνια άπό τή Μικρασιατι­κή Καταστροφή. Τά ποιήματα τού πρώτου μέρους γράφτηκαν τό 1972, ενώ εκείνα τού β’ μέρους περιλαμβάνονται στή συλ­λογή «Ειρμός» – 1972).
• Μονοκοντυλιές (1975).
• Quadretti Italiani (Ιταλικές μακέτες. Πρόκειται γιά τετρά­στιχους επαίνους σέ πόλεις καί τοπία τής ’Ιταλίας. Στά ελλη­νικά μέ ιταλική απόδοση από τόν F. Μ. Pontani).
• Τραγούδια τών Βουνών, β’ σειρά (1980).
• Άνά τόν θερισμένον αγρόν (1982).
• Μυθογραφήματα τού καιρού μας (1986). Στήν ’Ανθολογία τούτη περιλαμβάνονται καί 32 ποιήματα από τήν ανέκδοτη ακόμη τρίτη σειρά τών «Τραγουδιών τών Βουνών», τήν έκδο­ση τών οποίων επιμελείται φιλολογικά ό Λυκειάρχης Ναυπάκτου καί δ.φ. κ. ’Απόστολος Ζορμπάς.

Άν θέλαμε νά χαρακτηρίσουμε τή λυρική προσφορά τού Γ. Άθάνα θά λέγαμε: ανανεωμένος βουκολισμός καί επαρχιακός αστισμός. Ό Δημαράς στήν «’Ιστορία» του θά παρατηρήσει: «Περισσότερη οργανική σχέση μέ τήν επαρχία έχει στά ποιήματά του ό Γ. Άθάνας. Πέρα από μόνα τά θέματα βρίσκει κανείς στό έργο του στιχουργικά καί γλωσσικά στοιχεία εξαί­ρετα, αντλημένα από τή ρουμελιώτικη παράδοση». Παρά ταύτα όμως τόν εντάσσει στήν αθηναϊκή παραγωγή, «μόνη πλέον ζωντανή σ’ αυτούς τούς καιρούς».

Στό ίδιο κλίμα κριτικής αποτίμησης κινείται καί ό Λίνος Πολίτης στή δική του «Ιστορία». Άναφερόμενος στούς Ρουμε­λιώτες λυρικούς ’Αθανάσιο Κυριαζή (1888-1950) καί τόν νεότε­ρο του Γ. Άθάνα θά μάς πει: «Ρουμελιώτες καί οι δύο, χωρίς νά αναζητούν τίποτα τό ιδιαίτερο ή τήν αλλαγή, συνεχίζουν μέ τρυφερότητα τήν ορθόδοξη παλαμική παράδοση τού στίχου καί τής ομοιοκαταληξίας. Κάποια ιδιαίτερη δροσιά δίνει καί στούς δύο (στον Γ. Άθάνα στίς πρώτες του, πιό επιτυχημένες συλλο­γές) ή απόμερη ζωή τής επαρχίας, πού τήν αποδίδουν μέ τρό­πο γραφικά ειδυλλιακό. Ή επιβίωση αυτή τής παλαμικής πα­ράδοσης, κάπως παράταιρη κι όλας στά προπολεμικά χρόνια, στάθηκε βέβαια ακόμα πιό ξένη στούς σημερινούς καιρούς».

Ό Άθάνας κατά βάση δέν είναι βουκολικός ποιητής. Υπάρχει βέβαια ό βουκολισμός σάν κλίμα ψυχής στην ποίηση του, μά είναι τόσο ελαφρά διάχυτος σ’ ολόκληρο τό έργο του καί τόσο διακριτικά τονισμένος, ώστε παύει νά έχει τόν πρώτο ειδοποιό λόγο. Ό Άθάνας δέν είναι μιά νεόκοπη εκδο­χή τού Κρυστάλλη. Τραγούδησε τόν κόσμο άλλά καί τήν ψυχή τής επαρχίας του, όμως στή νέα μεταμόρφωσή της, τήν αστική. Καί από τήν άποψη αυτή, ή παραπάνω συναφής πα­ρατήρηση τού Δημαρά έχει τή σημασία της.

Ό Άθάνας διέθετε τίς δικές του ευαίσθητες κεραίες γιά νά συλλαμβάνει τά μηνύματα των νέων καιρών καί ό λυρικός δρόμος πού πορεύτηκε άταλάντευτα σ’ όλο τό λυρικό βίο του ήταν προσωπικός – όχι αντιγραμμένος από άλλους ή ξενόφερ­τος. ’Ιδιαίτερα ό «ξένος χρόνος», οι άλλότριες δηλαδή πολιτι­στικές παραδόσεις, πού ήδη κατάκλυσαν τήν πατρίδα μας, τού ήταν ανυπόφορος. Είχε πεποίθηση στήν αποστολή του καί πί­στη στίς προθέσεις του γιά τό φανέρωμα ολόκληρης τής ψυχής τού λαού πού τραγούδησε. Πώς προσδιορίζει τό αντι­κείμενο τής λυρικής έποπτείας του μάς τό μαρτυρά τό πρώτο ποίημα τού Απανθίσματος αυτού, πού αποτελεί, θά λέγαμε, καί τόν καταστατικό χάρτη τής ποιητικής του. Καί δέν συ­γκροτεί ειδύλλιο, ούτε έκφραση κλίματος βουκολισμού τό εξαίσιο καί πολυδημοσιευμένο ποίημά του «Οί ασάλευτες κυ­ρίες τών επαρχιών», όπως καί τόσα άλλα ποιήματα τού βι­βλίου αυτού, όπου ή φύση, ή ομορφιά καί ή συγκινημένη μνή­μη βρίσκουν τόν άφοσιωμένο τους τραγουδιστή.

Πιστεύω, πώς καί τώρα ακόμη, αρχές τής τρίτης μ.Χ. χι­λιετίας, πού οι όροι τού λυρισμού, παγκοσμίως, έχουν άνατραπεί, ή ποίηση τού Άθάνα μπορεί νά διδάξει, μπορεί νά τέρψει καί μπορεί νά μάς οδηγήσει στίς ουσιαστικά αστείρευ­τες πηγές τού λυρισμού, οί όποιες από τά χρόνια τής Σαπφώς μέχρι σήμερα δέν κάνουν τίποτε άλλο παρά νά άναβαπτίζουν κάθε φορά τόν άνθρωπο καί τίς λαχτάρες του στά ζείδωρα καί αγιασμένα νάματά τους.

 Μαρούσι, Νοέμβριος 2000